Łupków

                    Łupków leży u stóp Przełęczy Łupkowskiej. Założyli go 6 VIII 1526 roku bracia ze Szczawnego Olechno i Iwasko. Nazwę nadano od potoku a szczegółowe nazwy w dokumencie lokacyjnym świadczą o wcześniejszym zagospodarowaniu tych terenów.

Szerokość geograficzna 4915\'7.61''N

Długość geograficzna 2205\'0.91''E

Wyludnienie Łupkowa spowodował w 1657 roku najazd Jerzego Rakoczego a węgierscy tołchaje w 1686 splądrowali wieś doszczętnie.

W latach 1769-02, pod Przełęczą  Łupkowską, na tak zwanej  " Łazarowni" mieścił się duży, warowny obóz konfederatów barskich.

                  Wieś od połowy XIX w. do 1946 r. stanowiła majątek przemyskiego biskupstwa greckokatolickiego. W 1872 roku przy wybudowanej trasie kolejowej Przemyśl - Budapeszt stanęła stacja kolejowa. Działał w niej urząd pocztowy i telegraf. Dwa kilometry na wschód powstała druga stacja Nowy Łupków. Wyrosła tam z czasem osada. Po zbudowniu w nim kolejki wąskotorowej w Nowym Łupkowie mieścił się jej zarząd. Podczas budowy 642 metrowego tunelu pod Przełęczą Łupkowską  Łupków odwiedził Iwan Franko. Poeta poruszony ciężką i niebezpieczną pracą napisał później utwór "Kameniara".

                  W 1880 roku powracającemu do Wiednia przez tunel łupkowski z podróży po Galicji ceszrzowi Franciszkowi Józefowi I, galicyjscy urzędnicy zorganizowali uroczystość pożegnalną.

Fetę na cześć monarchy uwiecznił Wojciech Kossak malując obraz "Pożegnanie cesarza w Łupkowie".

Według danych z 1931r. wieś liczyła 817 ludzi.

                 Podczas II wojny światowej tunej jako punkt strategiczny był dwukrotnie niszczony. W 1939 r. przez Polaków, a w 1944 roku przez Niemców. Jesienią 1944 r. spieszące na pomoc powstaniu słowackiemu wojska sowieckie wybudowały prowizoryczny odcinek lini kolejowej biegnącej górą przez przełęcz. Przetaczanie w ten sposób pociągów skończyło się tragicznym w skutkach wypadkiem.

Po wojnie odbudowano tunel, jednak wykorzystywany sporadycznie nigdy nie powrócił do dawnej świetności.

                Po drewnianej , parafialnej cerkwi pw. św. Michała Archanioła z 1815 lub 1820 roku, konsekrowanej w 1858 r. a zniszczonej po 1944r. została jedynie podmurówka i kute krzyże ze zwięczenia kopuł. Również zniszczona dzwonnica była prawdopodobnie murowana. Zachowały się częściowo zdewastowane cmentarze - cerkiewny i grzebalny, z czytelnym jeszcze ogrodzeniem.

                Dzisiejszy Łupków to niewielkie przystacyjne osiedle. Oprócz budynków kolejowych i dawnej strażnicy WOP gdzie przed II wojną było schronisko turystyczne, istnieje tutaj schronisko " Na końcu świata". Nowy Łupków to mała osada leśno-kolejarska. Znajduje się w nim schronisko PTSM , kościół parafialny oraz Zakład Karny.

Zródło: Urząd Gminy Komańcza.

Oprac :  Grzegorz Dereń  /  ZETO - RZESZÓW