Szymbark

        Szymbark – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie gorlickim, w gminie Gorlice.
 W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie nowosądeckim.
 


Położenie
 
        Szymbark leży w północno-zachodniej części Beskidu Niskiego, zwanej Górami Grybowskimi. Położony jest w dolinie Ropy, pomiędzy masywami Suchego Wierchu (652 m n.p.m.) i Bartniej Góry (632 m n.p.m.) na południu oraz rozległym masywem Maślanej Góry (753 m n.p.m.) na północy. Obejmuje szereg przysiółków, rozrzuconych w dolinie rzeki (od Łęgów na zachodzie po Kamieniec na wschodzie) oraz na stokach wspomnianych masywów. Centrum wsi leży w rejonie dużego meandru Ropy powyżej ujścia do niej prawobrzeżnego dopływu, Bielanki, ok. 6 km na południowy zachód od Gorlic.
 
Historia
 
        Szymbark w czasach średnowiecza był rezydencją obronną polskiego rodu rycerskiego Gładyszów h. Gryf, wokół której zaczął rozwijać się gród. Rezydencja Gładyszów sięga początkami XIV wieku, kiedy to w 1316 r. zamieszkał w Szymbarku, Paweł Gładysz h. Gryf, mieszczanim z Nowego Sącza pierwszy tenut Szymbarku z rodu Gładyszów (ok. 1330), podrządczy sądecki, który wykazał się jako rycerz w walkach obrony Polski. Jego syn Jan Gładysz (zarządca dóbr królewskich) podrządczy sądecki, rządca sądecki (1356), właściciel Szymbarka, był też właścicielami terenów gorlickich, wszak 27 października 1359 w Sączu za rycerskie zasługi swoje i ojca od Kazimierza Wielkiego otrzymał tereny po obu stronach rzeki Zdyni Wielkiej i Zdyni Małej, cały las po obu brzegach rzeki Ropy, aby tam lokować mógł wsie na prawie magdeburskim. W tym też wieku Szymbark występuje już jako miasto. Następnie przejęli Szymbark potomkowie; Piotr Gładysz z Szymbarku i Mikołaj Gładysz z Łosia - burgrabia muszyński, (w 1419 oczyszczony z zarzutu nieszlachectwa). Potem rezydencję przejął Stanisław Gładysz z Kowalowa h. Gryf, tenut Szymbarku, dziedzic Kowalowej, Gilowej (od 1477), Uścia, komornik ziemski biecki (1486), sędzia grodzki biecki, mąż Katarzyny Barczkowskiej c. Jakuba Barczkowskiego. W 1486 roku Jan Gładysz z Szymbarku nabył w tym terenie gorlickim miejscowości, takie jak np. pozostałe części wsi Polna od Jakuba Staszkowskiego, syna Stanisława za 400 grzywien. Po jego śmierci, opiekunem małoletnich dzieci dziedziców Bielanki był w 1504 roku bratanek Jakub Gładysz z Kowalowych. Po osiągnięciu wieku dorosłego, dziedzictwo szymbarsko gorlickie przejął syn Jana, Erazm Gładysz.
 
Dwór obronny w Szymbarku postawiony w 1540 roku, stanowił centrum władzy rodu polskich rycerzy Gładyszów tzw. "dominium Ropa" z którego zarządzali pobliskimi terenami klucza Gorlickiego. Dwór przetrwał do dzisiejszych czasów.
 
W roku 1557 właścicielem był Stanisław Gładysz. Klucz szymbarski był następnie w posiadaniu Szymona Gładysza pisarza grodzkiego, spiskiego 1561 r.; właściciela Polany, Szymbarka i Szymanowic (1581). Ostatnim z rodu Gładyszów w tej miejscowości był Paweł Gładysz, syn Szymona, do którego należał Szymbark do roku 1590 i Piotr Gładysz, który zeznał w testamencie z roku 1611, że Gładyszowie na zawsze przenoszą się z ziemi bieckiej w Sandomierskie. Na miejsce Gładyszów przybyli Strońscy, później Siedleccy, Bronikowscy, którzy stają się właścielami tej miejscowości. W 1657 r. Dwór został zniszczony przez Węgrów. W latach 1768-1772 przechodzą przez Szymbark konfederaci barscy pod dowództwem Kazimierza Pułaskiego staczając w okolicach walki z Rosjanami.
 
W XVIII w. Szymbark wraz z dworem opisał Ewaryst A. Kuropatnicki. Z końcem XVIII w nabył tę miejscowość ks. Jan Bochniewicz - prałat gnieźnieński, naukowiec, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po 1808 roku przekazał on klucz szymbarski na własność swym siostrom i siostrzeńcom, dzieląc go na cztery części.
 
W czasie I wojny światowej w l. 1914-1915 Szymbark znajdował się na przedpolu frontu, o czym świadczą do dziś zachowane trzy cmentarze żołnierskie.
 
W czasie II wojny światowej, w dniach kampanii wrześniowej 7 września 1939 roku oddziały Armii Karpaty stoczyły pod Szymbarkiem bitwę z Niemcami, w czasie której poległo 7 polskich żołnierzy, pochowanych na miejscowym cmentarzu parafialnym.
 
W czasie okupacji działała tu placówka konspiracyjna Służby Zwycięstwu Polsce, Związek Walki Zbrojnej i Armia Krajowa, organizujące przerzuty kurierskie na Węgry, akcje dywersyjne i sabotażowe.
 
W dniu 26 czerwca 1944 roku partyzanci z szymbarskiej placówki AK dokonali udanej akcji, uwalniając z rąk niemieckich aresztowanych AK-owców z Ropy.
 
Etnografia
 
W roku 1869 Szymbark i okolice opisał m.in. Wincenty Pol:
 Na obszarze Wisłoki uderza nas fakt inny; całą tę okolicę, którą obszar Wisłoki, Ropy, Jasły, Jasełki i średniego Wisłoka zajmuje, osiedli tak zwani Głuchoniemcy od dołów Sanockich począwszy, to jest od okolicy Komborni, Haczowa, Trześniowa aż po Grybowski dział: Gorlice, Szymbark i Ropę od wschodu na zachód, ku północy aż po ziemię Pilźniańską która jest już ziemią województwa Sandomierskiego. Cała okolica Głuchoniemców jest nowo-siedlinami Sasów; jakoż strój przechowali ten sam co węgierscy i siedmiogrodzcy Sasi. Niektóre okolice są osiadłe przez Szwedów, ale cały ten lud mówi dzisiaj na Głuchoniemcach najczystszą mową polską dijalektu małopolskiego, i lubo z postaci odmienny i aż dotąd Głuchoniemcami zwany, nie zachował ani w mowie ani w obyczajach śladów pierwotnego swego pochodzenia, tylko że rolnictwo stoi tu na wyższym stopniu, a tkactwo jest powołaniem i głównie domowem zajęciem tego rodu.

Toponimika nazwy
 
W okresie saskiej kolonizacji Podkarpacia wieś nosiła początkowo nazwę niemiecką niem. Schönberg (Piękna Góra)– z czasem spolszczoną na Szymbark.
 
W miejscowości znajduje się Stacja Naukowo-Badawcza Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk.
 
Drogi krajowe
 
28 Zator – Wadowice – Nowy Sącz – Gorlice – Biecz – Jasło – Krosno – Sanok – Medyka.
 

Zabytki i atrakcje turystyczne

 szesnastowieczny dwór obronny, dawna siedziba rodu Gładyszów
 późnobarokowy kościół drewniany pw. św. Wojciecha, wybudowany w 1782 roku
 skansen – Ośrodek Budownictwa Ludowego w Szymbarku.
 Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów
 cerkiew greckokatolicka Narodzenia Bogurodzicy w przysiółku Doliny
 Rezerwat przyrody Jelenia Góra
 Beskidzkie Morskie Oko – jeziorko osuwiskowe na stoku Jeleniej Góry
 
Szlaki piesze

 Zielony - Przełęcz Zdżar (550 m n.p.m.) – Bielanka – Szymbark – Maślana Góra (753 m n.p.m.) – Stróże (Szlak im. Wincentego Pola)
Czarny -  Szymbark-Łęgi – Maślana Góra (753 m n.p.m.)
 Czarny - od szosy Gorlice – Grybów do cmentarza nr 73 (szlak cmentarny)

Źródło: Wikipedia.pl