Stary Sącz – miasto w woj. małopolskim, w powiecie nowosądeckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Stary Sącz. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. nowosądeckiego. Jedno z najstarszych miast w Polsce, uzyskało prawa miejskie w XIII w. Leży na szlaku bursztynowym.
Położenie
Stary Sącz położony jest w płaskim dnie Kotliny Sądeckiej, w widłach rzek Dunajca i Popradu, na wysokości ok. 320 m n.p.m.
Historia
Pierwsza wzmianka na temat Starego Sącza datowana jest na rok 1257, kiedy to książę krakowsko-sandomierski Bolesław Wstydliwy zapisał[styl do poprawy] księżniczce węgierskiej Kindze ziemię sądecką obejmującą tereny w trójkącie: Biecz – Limanowa – Podoliniec (obecnie Słowacja) jako zastaw za posag wniesiony do Polski. Kinga uwłaszczyła otrzymanymi dobrami założony przez siebie starosądecki klasztor klarysek. W tym samym czasie przeniesiono do Starego Sącza z Podegrodzia siedzibę lokalnych władz.
W 1358 Kazimierz III Wielki zezwolił na lokację Starego Sącza na prawie magdeburskim, jednocześnie zwolnił miasto od danin. W 1410 r. miasto zostało spalone przez wojska Zygmunta Luksemburskiego dowodzone przez Ścibora ze Ściborzyc.
W 1683 król Jan III Sobieski po stoczonej bitwie pod Wiedniem, w drodze powrotnej do Warszawy odwiedził miasto by pokłonić się szczątkom księżnej Kingi. Poparł wówczas starania o beatyfikację Kingi, a w 1690 papież Aleksander VIII ogłosił Kingę błogosławioną.
18 kwietnia 1770 roku, w czasie Konfederacji barskiej, w okolice miasta przybył marszałek łomżyński Kazimierz Pułaski w celu pomocy wojskom Tomasza Wilkowskiego oraz oddziałom rozstawionym między Czarnym Dunajcem i Konieczną. Pod Starym Sączem doszło do kilkugodzinnej potyczki. W 1770 cesarzowa austriacka Maria Teresa zajęła starostwa czorsztyńskie, nowotarskie i sądeckie wraz ze Starym Sączem. Jednak w dalszym ciągu w tych terenach trwały walki konfederatów.
Po I rozbiorze Polski Stary Sącz wszedł w skład Galicji. Do Polski wrócił w 1918.
Miasto wielokrotnie nawiedzały pożary. Największy miał miejsce w 1795, kiedy spaleniu uległo niemal całe miasto wraz z ratuszem (obecnie jego rekonstrukcja znajduje się w miasteczku galicyjskim w Sądeckim Parku Etnograficznym w Nowym Sączu). Z pożogi ocalał jedynie kamienny dom mieszczański z XVII wieku, zwany "Domem na Dołkach". Z biegiem lat miasto stopniowo traciło na znaczeniu na rzecz założonego w 1292 Nowego Sącza.
Zabytki
Zabudowa rynku to przykład architektury średniowiecznej. Do 1795 na rynku stał ratusz, spłonął on jednak i nigdy nie został odbudowany. Zachowany z pożaru XVII-wieczny dom mieszczański, zwany "Domem na Dołkach", mieści muzeum regionalne. Siedziba władz gminy mieści się w budynku folwarcznym dawnego klasztoru franciszkanów. Ze względu na zachowaną średniowieczną zabudowę miasta, w 1954 Stary Sącz uznano za rezerwat urbanistyczny.
W Starym Sączu znajduje się klasztor Klarysek założony przez księżną Kingę, żonę Bolesława Wstydliwego. Księżna po śmierci męża sama wstąpiła do klasztoru w 1279. Do tego klasztoru wstąpiła również królowa Jadwiga, żona Władysława Łokietka i matka Kazimierza Wielkiego, która zmarła w 1339. W zbiorach bibliotecznych klasztoru zachowały się cenne rękopisy muzyczne z XIII w., świadczące o niezwykle wysokim poziomie ówczesnej kultury muzycznej regionu. Na jednym z manuskryptów znajduje się czterogłosowy conductus Omnia Beneficia, dzieło uważane za najstarszy zabytek polskiej muzyki wielogłosowej. W 1683 Jan III Sobieski podarował klaryskom zdobyty na Turkach sztandar, który jest do dziś przechowywany w klasztorze.
Przy klasztorze funkcjonuje gotycki kościół pw. św. Trójcy i św. Klary. Wnętrze świątyni udekorowane jest barokowymi polichromiami przedstawiającymi życie fundatorki. Najcenniejszym zabytkiem kościoła jest ambona z 1671 w kształcie drzewa Jessego. Organy kościelne mają dwie klawiatury: jedną w części dla osób świeckich i przeznaczoną dla świeckiego organisty, drugą w części zamkniętej i przeznaczoną dla siostry zakonnej. W 2003 zidentyfikowano w klasztorze najstarszy polski klawikord, zbudowany w Krakowie w XVII wieku
Kultura i turystyka
Od 1974 w Starym Sączu odbywa się Starosądecki Festiwal Muzyki Dawnej. Jego twórcą i pierwszym dyrektorem był Stanisław Gałoński. Od 1998 dyrektorem artystycznym jest Stanisław Welanyk. Większość koncertów odbywa się w kościele ss. klarysek i parafialnym, a od 2004 r. również w kościele w Barcicach. Od 1998 festiwal trwa tydzień (po 2 koncerty dziennie). Poza wykonawcami polskimi brali w nim udział m.in. muzycy z Ukrainy, Francji, Niemiec, Gruzji, Czech, Szwajcarii, Szwecji i Finlandii.
W widłach Dunajca i Popradu rozciągają się tereny rekreacyjne z kilkoma zarybionymi stawami o łącznej powierzchni 16 ha. Wokół miasta rozciąga się Popradzki Park Krajobrazowy.
Na starosądeckich błoniach znajduje się ołtarz zbudowany z okazji wizyty papieża Jana Pawła II. Podczas odprawionej w dniu 16 czerwca 1999 na nim mszy papież kanonizował świętą Kingę.
Przy stacji PKP w Starym Sączu rozpoczyna się szlak , który biegnie do zachodniego zbocza Wielkiej Przehyby (czas przejścia – 4:50 h).
Stary Sącz w sztuce
Stary Sącz od wieków dawał natchnienie artystom. Dawny dworzec kolejowy w Starym Sączu został przedstawiony na obrazie Nikifora Krynickiego. W latach pięćdziesiątych XX wieku uliczki tego miasta przenosił na swe obrazy Jan Cybis. W roku 1983 film fabularny Wakacje z Madonną zrealizował w plenerach Starego Sącza Jerzy Kołodziejczyk. Akcja filmu jest ściśle związana z miastem. Na początku XXI wieku miasto fotografował Adam Bujak. Zdjęcia zostały opublikowane w albumie Pieśń o Starym Sączu. W 2007 roku, nakładem wydawnictwa Biały Kruk, wydany został album Gród św. Kingi.
Sport
W mieście mecze rozgrywa MKS Sokół Stary Sącz, klub piłkarski występujący w nowosądeckiej klasie okręgowej.
Współpraca międzynarodowa
Miasta i gminy partnerskie:
Lewocza,
Haradok,
Liptowski Mikulasz,
Keszthely,
Czugujew
Znane osoby związane ze Starym Sączem
W Starym Sączu urodzili się:
Henryk Barycz – profesor historii Uniwersytetu Jagiellońskiego
Jan Joachim Czech – starosądecki nauczyciel, poeta, kompozytor
Józef Leopold Kmietowicz – ksiądz, organizator powstania chochołowskiego
Franciszek Kwiatkowski – jezuita, filozof, autor Filozofii wieczystej
Wiesław Łasiński – Rektor Akademii Medycznej w Gdańsku
Marian Starczewski – chemik polski, profesor i rektor Politechniki Śląskiej, profesor Politechniki Warszawskiej
Tadeusz Szczepaniak – Profesor dr hab. Uniwersytetu Gdańskiego
Józef Tischner – ksiądz katolicki i filozof
Seweryn Udziela – etnograf, współzałożyciel Muzeum Etnograficznego w Krakowie
Franciszek Wróbel – komandor Marynarki Wojennej, dowódca ORP "Kopernik"
Osoby urodzone poza miastem, ale mieszkające w nim:
Marcin Fiutowski – bratanek proboszcza, szwoleżer, towarzyszył Napoleonowi na Elbie, kawaler Legii Honorowej
Święta Kinga – święta katolicka córka Beli IV i żona Bolesława Wstydliwego
Stefan Knapik – powstaniec śląski, działacz robotniczy.
Czesław Lenczowski – artysta malarz
Jan Magiera – kolarz
Bronisława Rychter-Janowska – malarka, publicystka
Jadwiga Szayer, znana raczej jako Ada Sari – śpiewaczka operowa
Katarzyna Zielińska – aktorka teatralna i filmowa
Źródło: Wikipedia.org
|
