Życzanów – sołectwo w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim. Położone jest w Beskidzie Sądeckim nad Popradem w pobliżu drogi krajowej nr 87. Stanowi część miejscowości Rytro.
W potocznym obiegu stosowana jest również błędna nazwa miejscowości Rzeczanów.
Opis
Jest to najmniejsze i najmłodsze sołectwo gminy Rytro, utworzone w kwietniu 1995 r. Zamieszkane jest przez ponad 200 mieszkańców i ulokowane w północno-wschodniej części gminy, w dolinie spływającego z Makowicy Życzanowskiego Potoku (prawobrzeżnego dopływu Popradu). Graniczy od północy z Wolą Krogulecką (gmina Stary Sącz), od wschodu i południa z Suchą Strugą, a od zachodu (poprzez Poprad) z Rytrem. Zabudowa skupia się w dolnej części doliny przy ujściu potoku do Popradu. Największa część osiedla położona jest między 330-430 m n.p.m., natomiast osiedle Podmakowica na wysokości 645 m n.p.m. Osiedla nie posiadają infrastruktury usługowej, sołectwo nie jest samowystarczalne, mieszkańcy korzystają z dobrze rozwiniętej infrastruktury w Rytrze.
Walory turystyczne
Dolina Życzanowskiego Potoku jest bardzo głęboko wcięta, porasta ją stary, dorodny i mocno eksploatowany las, na potoku są wysokie szypoty. Koryto potoku płynącego skalistym wąwozem i sąsiadujący las na długości 1km o powierzchni 7 ha jest powierzchniowym pomnikiem przyrody, wpisanym do rejestru w 1998 r. pod nazwą "Głęboki Jar", od znajdującej się tam dawniej gajówki o tej samej nazwie. "Głęboki Jar" w połowie leży na terenie Woli Kroguleckiej, jego granica w tym miejscu biegnie wzdłuż potoku. Osiedle znajdujące się ok. 1 km przed "Głębokim Jarem", należy także do Woli Kroguleckiej.
Doliną potoku prowadzą szlaki:
turystyczny PTTK (niebieski) z Barcic przez Wolę Krogulecką na Makowicę.
przyrodniczy im Adama hrabiego Stadnickiego (wyznakowany w 1999 r.).
gminna ścieżka rowerowa (nr 3)
Historia
Życzanów jako przysiółek (osiedle) Rytra powstał w połowie XIX w. w okresie głodu ziemi uprawnej, kiedy to brano pod uprawę wszystkie nadające się ku temu tereny. Rytro w XIX wieku podzielone było na trzy niwy: "Na Ryterskiem", "Połom", "Rzeczanów". Na XIX-stowiecznych austriackich mapach katastralnych Życzanowski Potok figuruje pod niemiecką nazwą "Rzyczanower Bach". W "Najnowszym skorowidzu wszystkich miejscowości..." J. Bigo z 1886 r. występuje jako "Zyszanów". Natomiast w "Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego..." z 1889 r. figuruje jako "Ryczanów" ("Rytro z Mikołaszką, Połomem i Ryczanowem..."). Ów "Ryczanów" miał być zamieszkany przez 139 mieszkańców w 17 domach. Długie lata lansowana była nazwa "Rzeczanów" (w mowie i w piśmie), co może wiązać się z występowaniem tej nazwy w takiej postaci w XIX wieku na mapach katastralnych. Prof. E. Pawłowski w pracy "Nazwy miejscowe Sądecczyzny" za prawidłową uznał "Życzanów", wywodząc ją od nazwy osobowej "Życzan", co oznacza upragniony, życzony syn. Taką też nazwę dla sołectwa przyjęła Rada Gminy Rytro.
Pierwsi zarębnicy mogli pojawić się w Życzanowie już w połowie XVIII wieku. Na mapie katastralnej Rytra z 1846 roku granice wyrobionych pól, polan i lasów pokrywają się w większości z aktualnym zasięgiem terenów rolniczych po północno-zachodniej stronie Makowicy. Oznacza to, że ekspansja zagrodników na tamte tereny rozpoczęła się co najmniej kilkadziesiąt lat wcześniej i do połowy XIX wieku pozyskano już pod uprawę najbardziej atrakcyjne rolniczo tereny w Życzanowie.
Ciekawostki
W 1846 roku na obszarze niwy Rzeczanów (ówczesna pisownia) wybudowane były ogółem 42 budynki, w tym domów mieszkalnych 15 (w dwóch przypadkach dom podzielony był na dwie części, co w sumie dawało 17 nieruchomości wykorzystywanych jako domy mieszkalne).
Numeracja poszczególnych budynków mieszkalnych i gospodarczych (parcele budynkowe) w Rytrze, według mapy z 1846 roku, zaczyna się od Życzanowa. Najpierw ponumerowano osiedle, położone kilkaset metrów z prawej strony, patrząc z mostu na Popradzie. Następnie ponumerowano osiedle Podmakowica. Kolejne numery otrzymały budynki z drugiej strony Życzanowskiego Potoku, numeracja zwiększa się w stronę Popradu.
Łomy, Polana Czerteż i Sarnie Łomy należą do Suchej Strugi. Granica między Rytrem (Życzanowem) a Suchą Strugą biegnie wzdłuż bezimiennego dziś potoku, który płynie zaraz za osiedlem Podmakowica. Na mapie z 1846 roku nazywa się on Skalski Bach (Skalski Potok ?).
Według spisu z 1777 roku (Rocznik Sądecki, T. 8, 1967), w Rytrze było 37 domów mieszkalnych, które zamieszkiwało 297 osób (spis z 1787 roku wykazał 37 domów i 337 mieszkańców). Prawdopodobnie ok. 1775 r. uporządkowano numerację domów w Rytrze i w Życzanowie doliczono się wówczas czterech domów (numery 1-4) a zasięg osadnictwa nie przekraczał 1,5 km od Popradu. Kolejno zliczono domy w okolicach starego cmentarza, dzisiejszej szkoły, Mikutów i Połomi (w sumie 36 domów). Kolejne numery przydzielano w miarę powstawania nowych gospodarstw, dlatego "skaczą" one po całym Rytrze. I tak, nr 37 pojawia się na osiedlu Podmakowica. Oznacza to, że zagroda ta powstała w czasie pomiędzy uporządkowaniem numeracji a spisem z 1777 roku! Numery wyższe pojawiły się w Rytrze ok. 1789 roku, gdy swoje domy pobudowali sprowadzeni z krajów Rzeszy koloniści niemieccy (przykładowo kolonia o numerze 38 należała do rodziny Weberów).
W 1846 roku posiadaczami/właścicielami zagród na terenie niwy Życzanów były następujące rodziny: Pawlików (6 rodzin), Tokarczyków (3 rodziny), Mikutów, Wikarczyków, Klusków, Pustułków, Sadowskich, Dudczaków, Padulów.
Nazwa Życzanów, pochodzi od wyrazu Życzan (upragniony, życzony syn). Nic jednak nie wiadomo, o czyjego syna mogło chodzić, zwłaszcza że Rytro i okoliczne wioski były własnością królewską (przed rozbiorami) i nie było tutaj prywatnej (szlacheckiej) własności. Na XIX-stowiecznych mapach sąsiedniej Woli Kroguleckiej figuruje niwa o nazwie Syczanowa, która przylegała do Życzanowskiego Potoku od strony północno-zachodniej. Wówczas dość często pisarzom niemieckojęzycznym zdarzały się pomyłki (np. Sapieniec w Barcicach na mapach zapisano jako Zapieniec). Przy takim założeniu prawidłowa nazwa niwy brzmiałaby Zyczanowa, co fonetycznie odpowiada dzisiejszej nazwie ryterskiego osiedla. Zarębnicy z Woli Kroguleckiej mogli dotrzeć w okolice Życzanowskiego Potoku dużo wcześniej niż ci z Rytra. Nazwa, którą określono tamtejsze polany i lasy mogła przyjąć się dla całej okolicy.
Źródło: Wikipedia.org
|
