Stadła (do 1964 r. Stadło) – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, w gminie Podegrodzie. Jedna z najstarszych osad kolonistów niemieckich na Sądecczyznie. Stadła należą do parafii w Podegrodziu.
Położenie
Wieś położona jest w środkowej części Kotliny Sądeckiej, na lewym brzegu Dunajca, około 10 km od Nowego Sącza. Obszar Stadeł zajmuje 3,67 km² (5,6% powierzchni gminy). Graniczy z: Podegrodziem, Gostwicą, Brzezną oraz Starym Sączem. Przez Stadła przepływa potok Gostwiczanka. Przez południowo-wschodnią część wsi przebiega obwodnica Podegrodzia, w ciągu drogi wojewódzkiej nr 969 (Stary Sącz - Nowy Targ).
Toponimika nazwy
Nazwa wsi jest pochodzenia kulturowego, utworzona od wyrazu stadło, który oznacza "małżeństwo", "wspólnotę". Do 1964 r. wieś nosiła nazwę Stadło, ale zmieniono ją, gdyż nie miała uzasadnienia historycznego. Najstarsze zapisy nazwy wsi to Stadla (z 1469 r.) i Stadła (z 1581 r.). Nazwa Stadło była używana w XIX wieku, na co wskazują źródła pochodzące z tamtego okresu.
Mieszkańcy nazwę wsi tłumaczą tym, iż dawniej na tych terenach wypasane były stada.
Historia
Pierwsze pojawienie się nazwy Stadła przypada na rok 1469. Wchodziły wtedy w skład posiadłości Klarysek ze Starego Sącza. Mieszkańcy Stadeł uczęszczali do szkoły i kościoła w Podegrodziu.
W 1781r. do znajdującej się pod zaborem austriackim Galicji zaczęli napływać w ramach akcji kolonizacyjnej osadnicy. Pochodzili oni w większości z Palatynatu i Nassau (Południowo-Zachodnie Niemcy). Na Sądecczyźnie założono liczne kolonie, między innymi w Stadłach, gdzie osiedliło się na początku 20 rodzin. Wówczas Stadła stały się centrum parafii ewangelickiej. Wybudowana w Stadłach kaplica przez Klaryski ze Starego Sącza w 1786 r. zamieniona została na zbór ewangelicki i służyła kolonistom z okolicznych miejscowości. Po pożarze w 1806 r. zbór został odbudowany i ponownie konsekrowany w 1808 r. Po II wojnie światowej został przeniesiony do Świniarska, gdzie do 2003 r. służył jako kościół rzymskokatolicki. Częściowo zniszczony pożarem został rozebrany i przeniesiony do Sądeckiego Parku Etnograficznego. Wraz z budynkami z Gołkowic tworzy obecnie sektor kolonistów józefińskich. Cmentarz ewangelicki w Stadłach z nielicznymi nagrobkami zachował się do dnia dzisiejszego. Po zajęciu Sądecczyzny przez hitlerowców w 1939 roku siedzibę gminy przeniesiono do Stadeł, gdzie funkcje administracyjne pełnili Niemcy. Wójtem gminy był Marcin Froklich, sołtysem Gruber. W lipcu 1942 roku do wsi przybyły dalsze rodziny kolonistów z Olszanki, Naszacowic i Gabonia. Pod koniec wojny, na przełomie lipca i sierpnia 1944 roku Niemcy zostali ewakuowani do Rzeszy[4].
Szkoła w Stadłach została wybudowana przez kolonistów niemieckich na ich użytek. Początkowo drewniana, a w 1893 r. rozebrana i wybudowana jako murowana. Do szkoły uczęszczały dzieci niemieckie ze Stadeł oraz sąsiednich kolonii. Po wojnie Stadła doczekały się polskiej czteroklasowej szkoły. Obecnie dzieci uczą się w sześciu oddziałach.
W Stadłach mieszkały również trzy rodziny żydowskie, jedna z nich prowadziła przed wojną karczmę, która po wojnie służyła jako lokum Ochotniczej Straży Pożarnej.
W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.
Zabytki
Cmentarz ewangelicki - cmentarz z 1873 roku; pochowano na nim kolonistów niemieckich, zamieszkujących Sądecczyznę w latach 1873-1845.
Edukacja
Szkoła Podstawowa
Sztuka
W Stadłach żyje i tworzy Kazimierz Basta - twórca ludowy. Wykonuje rzeźby monumentalne i mniejsze figurki, płaskorzeźby. Jego świątki otrzymali prezydenci Polski i Litwy. W 1993 roku przekazał swoje rzeźby papieżowi Janowi Pawłowi II. Wiele jego dzieł znajduje się w prywatnych kolekcjach, galeriach i muzeach. We własnym domu prowadzi małą galerię, gdzie wystawia swoje rzeźby, fotografie i pamiatki.
OSP Stadła
Ochotnicza Straż Pożarna w Stadłach została założona w 1932 r. z inicjatywy: Józefa Golonki, Józefa Kocańdy, Władysława Gąsiorowskiego i Jakuba Farona. Pierwszą remizą OSP była szopa u jednego z gospodarzy. Na początku gromadzono sprzęt gaśniczy. W 1947 r. siedziba OSP została przeniesiona do starej karczmy żydowskiej. W latach 1981-1988 wybudowana została nowa siedziba. W 2002 roku jednostka obchodziła jubileusz 70-lecia.
Na wyposażeniu jednostki znajdują się: samochody: Magirus, Mercedes Vito; 2 motopompy M 800, motopompa szlamowa, pilarka spalinowa oraz inne podstawowe sprzęty ratownicze i gaśnicze.
Źródło: wikipedia.org
|
