Łomnica-Zdrój – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, w gminie Piwniczna-Zdrój. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie nowosądeckim. Wieś ma charakter turystyczny. 
Nazwa Łomnica najprawdopodobniej pochodzi od łomów, połamanych drzew w pobliskich lasach, przez które miał przedzierać się król Kazimierz Wielki. Zostało to odzwierciedlone w nieoficjalnym herbie wsi, przedstawiającym złamane drzewo, dzban i kran. Według E. Pawłowskiego nazwa ma pochodzić od rwącego potoku łamiącego skały lub łamiącego się o skały.
Geografia
Łomnica-Zdrój leży w Beskidzie Sądeckim, wzdłuż ujściowego odcinka potoku Łomniczanka. Wieś otaczają lesiste masywy górskie. Od zachodu wznoszą się Kicarz (704 m n.p.m.) i Groń (641 m n.p.m.), od wschodu Drapa (803 m n.p.m.) wchodząca w skład pasma Kiczory, natomiast od północy Parchowatka (1004 m n.p.m.), a dalej główny grzbiet Jaworzyny Krynickiej z kulminacjami Pisanej Hali (1043 m n.p.m.) i Wierchu nad Kamieniem (1083 m n.p.m.).
Wieś graniczy z miastem Piwniczna-Zdrój, a także z wsiami: Kokuszką, Wierchomlą Wielką (gmina Piwniczna-Zdrój), Barnowiec, Składziste (gmina Łabowa) i Złotne (gmina Nawojowa).
Historia
Pierwsza wzmianka o Łomnicy pochodzi z pergaminów królewskich, które dowodzą, że Łomnica była lokowana wcześniej niż miasto Piwniczna-Zdrój. Była wsią królewską, założoną przez króla Kazimierza Wielkiego. Tak zwana Stara Łomnica (Łomnica antiquam) rozwijała się od strony Majerza w górę Łomniczanki.
Nowa Łomnica (Łomnica novae radicus), powstała w średnim biegu Łomniczanki, lokowana została w 1570. Obie Łomnice pozostawały aż do rozbiorów własnością królewską, w administracji starostów sądeckich, przy czym Stara Łomnica podlegała im pośrednio jako własność miasta Piwnicznej. Zamieszkane były przez ludność polską. Była to graniczna wieś polska, od Wierchomli zaczynała się Łemkowszczyzna skolonizowana przez ludność wołosko-ruską.
W 1770 Łomnica znalazła się w Cesarstwie Austro-Węgierskim. Od 1785 należała do sądeckich kameralnych dóbr państwowych (K.k Cameral Amt). W czasach autonomii galicyjskiej i do 1933 była gminą jednowioskową, po 1934 należała do gminy zbiorowej Piwniczna. W latach 1954-1961 była samodzielną gromadą. Od 1961 była gromadą GRN Piwniczna-Wieś, od 1973 jest sołectwem.
W 1410 w Łomnicy miały miejsce potyczki rycerstwa polskiego oraz pospolitego chłopskiego ruszenia z oddziałami Zygmunta Luksemburczyka, dowodzonymi przez Ścibora ze Ściborzyc, herbu Ostoja (1347-1414). Wojska Luksemburczyka łupiły Małopolskę, podczas gdy polskie rycerstwo walczyło pod Grunwaldem i pod Koronowem. Napotkawszy opór, zaczęły się wycofywać na górne Węgry (dzisiejszą Słowację), gdzie zostały ostatecznie rozgromione.
Około XVI wieku mieszkańcy zajęli się wypasem owiec i kóz, co urozmaiciło dotychczasowe rolnictwo oparte na uprawie zbóż i hodowali bydła i przyczyniło się do wzrostu zamożności łomniczan. Przed II wojną światową okolicznym górom groziło całkowicie wylesienie ze względu na intensywny rozwój rolnictwa. Wówczas Łomnica charakteryzowała się największą liczbę biedoty wiejskiej (tzn. komorników przypadających na jedno gospodarstwo) w ziemi sądeckiej.
Rozwój Łomnicy jako uzdrowiska rozpoczął się w 1910, kiedy po raz pierwszy zaczęto wykorzystywać znajdujące się tutaj źródła wody mineralnej. W 1924 utworzono w willi dra Ziarki dom kąpielowy, a w 1928 małe łazienki z kąpielami borowinowymi i mineralnymi, które zniszczone w 1939 przez powódź nigdy nie zostały odbudowane.
W XVI wieku Łomnica graniczyła z Państwem Muszyńskim. Wieś dwukrotnie całkowicie wymierała, przypuszczalnie z powodu epidemii lub głodu. Ponowne lokacje miały miejsce w XV wieku i pod koniec XVI wieku. W latach 1912-1915 wzniesiono nowy kościół. Około 1890 w Łomnicy została wybudowana szkoła podstawowa. W 1989, ze względu na rosnącą liczbę uczniów, założono w centralnej części wsi nową szkołę. W późniejszych latach dobudowano do szkoły podstawowej gimnazjum publiczne.
Demografia
Ludność wg spisów powszechnych, w 2009 wg PESEL 1955 osób
Transport i turystyka
Przez Łomnicę-Zdrój przebiega droga powiatowa nr 1519 K[5] o długości 5,88 km - z czego 5,7 km na terenie wsi, a 180 m na terenie osiedla Majerz w Piwnicznej-Zdroju, gdzie łączy się z drogą wojewódzką nr 971, przy której znajduje się przystanek kolejowy.
Łomnica to całoroczna wieś turystyczna. Szlaki turystyczne prowadzą na szereg szczytów: Kicarz, Łabowska Hala, Parchowatka, z których można obserwować Beskid Sądecki, Tatry i Pieniny. Zimą czynna jest stacja narciarska w sąsiedniej Wierchomli. Górna część Łomnicy obfituje w szczawy. Wieś posiada bazę noclegową.
W górnej części wsi znajdują się liczne źródła wód mineralnych. Jest ich tyle, że częto mieszkańcom trudno było o studnię ze zwykłą wodą. Jedno z takich źródeł znajduje się przy niebieskim szlaku turystycznym na Łabowską Halę.
Przyroda
W Łomnicy znajdują się dwa pomniki przyrody nieożywionej:
wodospad na potoku Łomniczanka – spadający ze stromo nachylonej ławicy piaskowca potok tworzy wodospad o wysokości ok. 3 m i długości progu ok. 7 m, u podstawy którego znajduje się kocioł eworsyjny o głębokości do 1,6 m. Możliwe jest, że próg wodospadowy zostanie kiedyś rozczłonkowany wzdłuż spękań ciosowych przez erozyjne działanie wody, która już teraz spływa trzema strugami. Poniżej wodospadu znajdują się źródła wód mineralnych typu szczaw z zawartością głównie jonów wodorowęglanowych, wapniowych i magnezowych. Kilka źródeł jest ujętych i wykorzystywanych przez mieszkańców. Obszar chroniony od 1982 roku.
skałka piaskowcowa "Łomniczanka" pochodzenia erozyjnego o długości 9 m, i wysokości 3,5 m, zbudowana z piaskowca ogniwa krynickiego i charakteryzująca się ciekawymi strukturami procesu wietrzenia. Skałka została objęta ochroną w 1998 roku i znajduje się nad potokiem Łomniczanka, w pobliżu Pomnika Pamięci.
Wieś znajduje się na terenie Popradzkiego Parku Krajobrazowego
Kultura
W Łomnicy-Zdroju używana jest gwara łomniczańska stanowiąca odmianę gwary sądeckiej. Na co dzień gwara wykorzystywana jest głównie przez mieszkańców wsi w starszym i średnim wieku, mimo to częściowo znana jest również wśród najmłodszych pokoleń.
Łomnica-Zdrój to miejsce powstania potrawy znanej jako pierogi łomnicańskie (zwanej również mordoniami), robionej z tartych ziemniaków z farszem z gotowanych ziemniaków i białego sera (lub bryndzy). Pierogi zostały wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych[6], a jego festiwal odbywa się corocznie w sezonie letnim.
Rdzennych mieszkańców Łomnicy-Zdroju zalicza się do grupy górali nadpopradzkich, zwanych też czarnymi góralami.
W miejscowości działa również kapela góralska Piyrogi Łomnicońskie, która zajmuje się kultywowaniem folklorystycznych tradycji wsi.
Źródło: wikipedia.org
|
