Krynica-Zdrój (do 31 grudnia 2001 roku Krynica, pot. Krynica Górska) – miasto w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Krynica-Zdrój. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa nowosądeckiego. Według danych z 31 grudnia 2008 miasto liczyło 11 085 mieszkańców. 
Nazwa miejscowości Krynica-Zdrój pisana z łącznikiem (dywizem) jest formą zatwierdzoną urzędowo. Forma nazwy pisana bez łącznika, tzn. Krynica Zdrój, jest natomiast formą potoczną.
Położenie
Miasto położone jest w Beskidzie Sądeckim, w dolinie potoku Kryniczanka i jego dopływów. Krynicę otaczają wzgórza Góry Parkowej, Krzyżowej, Jasiennika.
Komunikacja
W Krynicy-Zdroju znajduje się stacja końcowa linii kolejowej 105 z 1911 roku. Z Krynicy można dojechać pociągiem do Nowego Sącza, Tarnowa, Krakowa, Warszawy, Gdyni, Bydgoszczy i innych miast. Kiedyś istniały także połączenia do Gliwic i Jasła.Kasy biletowej nie ma od 2010 roku,
W Krynicy-Zdroju zbiegają się drogi wojewódzkie: 981 i 971. Przed 1 stycznia 2006 roku przez Krynicę-Zdrój przebiegała droga krajowa 75, jednak po tej dacie zmienił się jej przebieg od miejscowości Krzyżówka w stronę Słowacji.
W Krynicy-Zdroju istnieje Komunikacja Uzdrowiskowa składająca się z czterech linii o numerach 2,3,4,5. Komunikację Uzdrowiskową obsługuje PKS Nowy Sącz.
Krynica-Zdrój nie posiada własnego Przedsiębiorstwa Komunikacji Samochodowej, jednak ma dobre połączenia z większością dużych miast w Polsce. Do Krynicy-Zdroju przyjeżdżają autobusy m.in. z Katowic, Łodzi, Kielc, Krakowa, Nowego Sącza, Nysy, Rzeszowa, Warszawy czy Lublina. W sezonie letnim uruchamiane jest połączenie Krynica-Zdrój – Mielno.
Osiedla
Miasto podzielone jest na 6 osiedli:
Czarny Potok,
Krynica Dolna,
Piłsudskiego,
Pułaskiego,
Tysiąclecia,
Źródlana,
Słotwiny - dawniej osobna wieś,
Historia
Wieś założona w 1547 roku przez Danka z Miastka (obecnie Tylicz) jako Krzenycze. Od początku istnienia do pierwszego rozbioru wchodziła w skład tzw. Kresu Muszyńskiego należącego do biskupów krakowskich.
W 1793 r. austriacki urzędnik Franciszek Stix von Saunbergen zakupił tu ziemię ze źródłem wody mineralnej z myślą o założeniu zdrojowiska. Powstały pierwsze domy zdrojowe, ale gwałtowny rozwój nastąpił dopiero po 1856 roku dzięki działalności prof. Józefa Dietla. W roku 1877 kuracjuszy przyjmowało 11 domów uzdrowiskowych oraz w 64 domach prywatnych, w tym samym okresie powstała Komisja Zdrojowa. U schyłku stulecia Krynickie Zdroje odwiedzało blisko 6000 kuracjuszy rocznie. Dalszy prężny rozwój uzdrowiska przypada na pierwsze lata XX wielu, powstają nowe wille i pensjonaty. w tym też okresie odkrył i przebadał prof. Rudolf Zuber – Perłę uzdrowisk europejskich wodę leczniczą Zuber – najsilniejsza woda lecznicza w Europie. W roku 1911 doprowadzona została linia kolejowa co spowodowało napływ nowych kuracjuszy, w tym samym roku Krynica uzyskała prawa miejskie. W rok przed wybuchem II wojny światowej Krynicę odwiedzało rocznie 38000 osób. W styczniu 1937 r. w Krynicy bawiła w podróży poślubnej przyszła królowa Holandii, księżniczka Juliana wraz z mężem księciem Bernardem[5]. W okresie od stycznia 1944 do lutego 1945 Krynica była siedzibą ordynariusza apostolskiego Łemkowszczyzny Ołeksandera Małynowśkiego. Pod okupacją Krynica znajdowała się do 18 stycznia 1945 roku. Wycofujący się Niemcy zabrali praktycznie wszystkie urządzenia, a wkraczające wojska Armii Czerwonej doszczętnie zdewastowały, co pozostało. Krynica z wojny odrodziła się tak naprawdę pod koniec lat pięćdziesiątych.
Poza istniejącą już koleją ziemno-linową z 1937 roku na Górę Parkową w 1997 roku uruchomiono kolejkę gondolową na Jaworzynę (1114 m n.p.m.), która może przewieźć 1200 osób na godzinę. Dzięki tej inwestycji Krynica-Zdrój stała się dużym ośrodkiem narciarskim.
Zabytki
Najstarszym budynkiem w Krynicy jest pijalnia "Słotwinka" z 1806 roku. Początkowo stała w miejscu, które obecnie zajmuje Pijalnia Główna na krynickim deptaku z 1971 roku, na trzech i pół tysiąca m2 znajduje się sala koncertowa i ogród zimowy. W początkach drugiej połowy XIX wieku pijalnia "Słotwinka" została przeniesiona do Parku Słotwińskiego. Otwierana sezonowo. Tuż obok znajdziemy "Koncertową", której historia sięga 1870 roku. Wybudowany wtedy Pawilon nosił nazwę Słotwiński Pawilon Koncertowy i taką też pełnił funkcję. Odbywały się tam koncerty, a sam park był ulubionym miejscem kuracjuszy odwiedzających Krynicę. Od roku 1989 niniejszy obiekt po generalnym remoncie, aczkolwiek nie ingerującym w jego stylistykę funkcjonuje jako Restauracja Koncertowa.
Inne zabytki uzdrowiska to Łazienki Borowinowe z 1881 roku, Stare Łazienki Mineralne z lat 1863-66. W centralnej części deptaku stoi neorenesansowy Stary Dom Zdrojowy z 1889 roku (z zachowaną oryginalną salą balową), w którym mieściła się pijalnia wody "Mieczysław", która w 2007 roku została wyremontowana i ponownie otwarta.
Na tyłach tego domu, w sąsiedztwie potoku Kryniczanki przy Bulwarach Dietla, wzniesione zostały wille. To szereg jednych z najstarszych zachowanych – często drewnianych zabudowań willowych dla kuracjuszy przy wizytowej arterii miasta. "Biała Róża" z 1856 roku, "Biały Orzeł" z 1857, "Kosynier", "Wisła" i "Węgierska Korona" z 1880, "Witoldówka","Małopolanka" z 1898 roku,. W jednej z nich, o nazwie "Romanówka", od 1994 roku mieści się Muzeum Nikifora, właściwie Epifaniusza Drowniaka (1895-1968), krynickiego malarza prymitywisty, pochodzenia łemkowskiego o światowej sławie, nazywanego również Matejką Krynicy.
Obok Pijalni Głównej stoi muszla koncertowa z okresu międzywojennego, na miejscu Pawilonu orkiestry uzdrowiskowej. W muszli wmurowana tablica pamiątkowa ku czci związanego z Krynicą Jana Kiepury (1902-66). W roku 1932 za pieniądze zarobione na scenach świata wybudował w Krynicy-Zdroju według projektu Bohdana Pniewskiego kosztujący trzy miliony dolarów luksusowy modernistyczny hotel (po wojnie zwany sanatorium, aktualnie zabytek) Patria – miejsce kręcenia kilku filmów pod koniec lat trzydziestych (m.in. film "Książątko" z 1937 roku). W Patrii zachował się oryginalny wystrój w tym marmury i alabastry, drzwi obrotowe, winda z lat 30, taras wypoczynkowy na dachu. Przed wojną do hotelu należał też basen i kort tenisowy. Dach hotelu Patria był zwieńczony ogromnym stalowym masztem na którym wywieszano polską flagę z okazji świąt narodowych. Maszt niestety usunięto w czasie II wojny światowej. Obok muszli koncertowej stoi modernistyczny Nowy Dom Zdrojowy (sanatorium) autorstwa prof. Witolda Minikiewicza z 1939 roku z zachowanym wystrojem charakterystycznym dla luksusowej architektury funkcjonalistycznej lat 30. (marmury, stal chromowana, importowane drewno, duże przeszklenia, fontanna nawiązująca do awangardowej rzeźby polskiej lat 30., taras na dachu a także ciekawostka amfiteatr koncertowy umieszczony przy tylnej elewacji - nieużywany od dawna, zaprojektowany raczej do kameralnych występów), w pobliżu pomnik Adama Mickiewicza z 1906 roku. W Krynicy przy ulicy Piłsudskiego znajduje się pomnik ku czci Wojska Polskiego z inskrypcją "obrońcom zwycięzcom". Jest uznawany za niesztampowy i oryginalny przykład nowoczesnej rzeźby. Pomnik stworzył w 1985 roku profesor Bronisław Chromy z okazji 40 rocznicy zakończenia II wojny światowej.
W Krynicy znajduje się drewniany kościół pw. Przemienienia Pańskiego z 1864 roku, kościół NMP Wniebowziętej, wzniesiony w latach 1887-1902 w stylu "renesansu włoskiego", Nowe Łazienki Mineralne (1923-26).
1 lipca 2008 w Krynicy przy ul. Kościuszki, z nieustalonych dotąd przyczyn zapalił się zabytkowy budynek Szczerbiec (w wyniku tego pożaru spaleniu uległo piętro i poddasze budynku). Ze względów bezpieczeństwa ruiny tego obiektu zostały całkowicie rozebrane.
W Krynicy-Zdroju i jej najbliższej okolicy jest wytyczony Szlak Cerkwi Łemkowskich poświęcony budownictwu sakralnemu tych okolic, w przeszłości zamieszkanych głównie przez Łemków.
Wspólnoty religijne
Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:
Kościoły katolickie
Parafia Rzymskokatolicka św. Antoniego Padewskiego
Parafia Rzymskokatolicka Najświętszego Serca Pana Jezusa
Parafia Rzymskokatolicka Matki Bożej Nieustającej Pomocy
Parafia Rzymskokatolicka Wniebowzięcia NMP
Parafia Greckokatolicka (obrządku Bizantyjsko-Ukraińskiego) św. Apostołów Piotra i Pawła
Kościoły ewangelikalne
Kościół Chrześcijan Baptystów
Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa
Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
Parafia św. Włodzimierza Wielkiego
Świadkowie Jehowy
1 zbór - Sala Królestwa w Powroźniku
Kultura
Doroczną imprezą w Krynicy-Zdroju jest organizowany od 1967 r. Europejski Festiwal Opery i Operetki im. Jana Kiepury, pod dyrekcją Bogusława Kaczyńskiego. Na dwa tygodnie, na przełomie sierpnia i września zjeżdża około 1000 solistów i artystów w tym teatry muzyczne, teatry rozrywki i pantomimy. Koncertu promenadowego na deptaku słucha około 20 000 osób. Koncerty odbywają się również w Pijalni Głównej, w sali koncertowej Starego Domu Zdrojowego, organizowany jest przegląd filmów z udziałem Kiepury. W sumie corocznie Festiwal ogląda na żywo około 60 000 osób. Na uwagę zasługuje także coroczny (organizowany w lutym) Międzynarodowy Festiwal Gitarowy.
Od 1990 roku we wrześniu odbywają się tu cykliczne spotkania polityków i przedsiębiorców z Europy Centralnej i Wschodniej pod nazwą "Forum Ekonomiczne". Na forum w roku 2004 zaproszono gości z Europy Zachodniej i krajów arabskich.
W Krynicy-Zdroju istnieje i funkcjonuje kilka muzeów. Jednym z nich jest otwarte w 1994 przy Bulwarach Dietla Muzeum Nikifora.
Uzdrowisko
Początki lecznictwa uzdrowiskowego w Krynicy datują się na przełom XVIII i XIX wieku. Rozwój i upowszechnienie miało miejsce w latach 50. XIX w. za sprawą Józefa Dietla uznawanego za ojca polskiej balneologii. W badaniach zdrojów krynickich brali udział:
w latach 1784-1803 – Baltazar Hacguet, profesor Uniwersytetu Lwowskiego,
w 1806 r. – Józef August Schultess, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego,
od 1856 r. – Józef Dietl, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, prowadzone dalej przez współdziałającego dr. Michała Zieleniewskiego,
w latach 1911–1914 – Rudolf Zuber, profesor Uniwersytetu Lwowskiego,
po II wojnie światowej – inżynier Leon Nowotarski, długoletni dyrektor Państwowego Zakładu Zdrojowego.
Krynica stała się z czasem modnym uzdrowiskiem, miejscem pobytu i spotkań wielu sławnych Polaków. Bywali tu m.in.: Józef Piłsudski, Jan Matejko, Artur Grottger, Henryk Sienkiewicz, Józef Ignacy Kraszewski, Ludwik Solski, Helena Modrzejewska, Władysław Reymont, Julian Tuwim, Konstanty Ildefons Gałczyński i Jan Kiepura. Także obcokrajowcy: królowa Holandii Juliana, Valdas Adamkus, Václav Havel, Wiktor Janukowycz.
Krynica-Zdrój jest obecnie dużym ośrodkiem lecznictwa uzdrowiskowego i sanatoryjnego. Leczy się tu choroby układu trawiennego i moczowego, układu krążenia i przemiany materii. W mieście znajdują się liczne sanatoria i szpitale uzdrowiskowe, a także odwierty, pijalnie i rozlewnie wód mineralnych i leczniczych:
zdrój Główny
zdrój Jan
zdrój Józef
zdrój Karol (nie istnieje)
zdrój Mieczysław
zdrój Słotwinka
zdrój Tadeusz
zdrój Zuber
Gospodarka
Na terenie Krynicy-Zdroju znajduje się Uzdrowisko Krynica-Żegiestów SA posiadająca zakład produkcyjny zajmujący się rozlewaniem miejscowych wód pod marką wody mineralnej "Kryniczanka" oraz Spółdzielnia Pracy "Postęp" - producent wody mineralnej "Muszynianka".
Sport i turystyka
Krynica-Zdrój to ośrodek turystyczny. Leży na terenie Popradzkiego Parku Krajobrazowego, stanowi bazę wypadową w okoliczne góry.
Miasto jest jednym z największych polskich ośrodków sportów zimowych. Narciarstwo uprawiać można na stokach w Krynicy-Słotwinach i na Jaworzynie (1114 m n.p.m.), gdzie funkcjonuje stacja narciarska. Blisko jest też ośrodek Dwie Doliny Muszyna – Wierchomla, gdzie mieści się najdłuższy w Polsce wyciąg krzesełkowy, a od 2008 roku atrakcją jest połączenie Wierchomli i Muszyny systemem 10 wyciągów narciarskich. W ostatnich latach powstał projekt połączenia systemem wyciągów całej okolicy – siedmiu dolin, czyli terenu od Wierchomli Małej, poprzez Krynicę aż do Doliny Roztoki.
Mieszkańcy Krynicy-Zdroju rozkochani są w hokeju na lodzie za sprawą istniejącego od 1928 roku miejscowego klubu KTH. Odbywają się międzynarodowe turnieje EIHC. W 1931 roku rozegrane zostały tutaj Mistrzostwa Świata w tej dyscyplinie sportu – były one jednocześnie mistrzostwami Europy. W championacie światowym zwyciężyła Kanada, która była reprezentowana przez drużynę Uniwersytetu Manitoba, a reprezentacja Polski zajęła czwarte miejsce. W klasyfikacji Mistrzostw Europy najlepsza okazała się Austria (3 miejsce w Mistrzostwach Świata), a Polska zdobyła tytuł wicemistrzowski.
Krynica-Zdrój jest kolebką polskiego saneczkarstwa. Pierwsza sekcja saneczkarska powstała w 1909 roku przy Klubie Sportowym Makabi. Na wybudowanym w 1929 roku, nieistniejącym już torze na Górze Parkowej (742 m n.p.m.) rozegrane zostały pierwsze Mistrzostwa Polski (1930 r.), Mistrzostwa Europy (1935 r.) oraz dwukrotnie (w 1958 i 1962) Mistrzostwa Świata w saneczkarstwie. Ostatnią wielką imprezą były Mistrzostwa Europy Juniorów (1979 r.). W 2008 roku rozpoczęto budowę sztucznie mrożonego toru saneczkowo-bobslejowo-skeletonowego. Całkowita planowana długość toru to 1709 m, a długość od startu do mety będzie wynosić 1613 m. Będzie to trzeci pod względem długości tor na świecie po torach w Nagano i St. Moritz. Maksymalną prędkość, jaką rozwiną na nim zawodnicy, szacuje się na 135 km/h. Strefa hamowania to 300 m. Tor będzie spełniał wszystkie wymogi dotyczące organizacji imprez międzynarodowych. Działania przeciwników budowy toru spowodowały wstrzymanie prac. Obecnie władze miasta oczekują na rozstrzygnięcia sądowe. Planowany na listopad 2010 roku termin zakończenia prac nie zostanie dotrzymany.
Jeszcze po drugiej wojnie światowej w Krynicy istniały dwie skocznie narciarskie. Uprawia się tutaj również kolarstwo górskie, curling, boks (mistrzem świata federacji IBC jest Paweł Kołodziej), kick-boxing, karate, taekwondo, snowboard, narciarstwo alpejskie, short-track, saneczkarstwo, piłkę nożną. Organizowane są turnieje szachowe. W 2001 roku w Krynicy rozegrano kilka konkurencji Uniwersjady w m. W Krynicy-Zdroju swoją siedzibę ma jedna z siedmiu regionalnych grup ratownictwa górskiego – Krynicka Grupa GOPR.
Główne problemy miasta
Krynica od kilku lat ma poważny problem z utworzeniem nowych miejsc parkingowych dla samochodów osobowych i autokarów. Turyści przyjeżdżający do miasta są zmuszeni pozostawiać samochody na chodnikach głównych ulic, co znacznie utrudnia ruch uliczny i pieszy. W planach urzędu miasta były wprawdzie plany budowy parkingu piętrowego, lecz niestety pozostały one tylko na papierze.[potrzebne źródło]
Ruch samochodowy, odbywający się na wąskich ulicach miasta, zwłaszcza w sezonach letnim i zimowym, powoduje ogromne zanieczyszczenie środowiska oraz zagrożenie zdrowia i życia wszystkich uczestników ruchu i pieszych. Już w latach 70. XX w. planowano zamknięcie centrum miasta dla ruchu kołowego, budowę obwodnicy i budowę parkingów na obrzeżach miasta (od północy – na Słotwinach, od wschodu – przy końcu ul. Pułaskiego, od południa – w Krynicy Dolnej na granicy z Powroźnikiem). Żaden z tych planów nie został zrealizowany, czego skutkiem jest m.in. postępująca degradacja mikroklimatu krynickiego.
Ludzie związani z Krynicą-Zdrój
Urodzeni w Krynicy-Zdrój
Nikifor - malarz prymitywista;
Józef Kurek – hokeista, olimpijczyk;
Joanna Kulig – aktorka;
Tomasz Kowal - strongman;
Paweł Kołodziej – bokser;
Zygmunt Berdychowski – polityk, działacz społeczny;
Henryk Szost - maratończyk, olimpijczyk;
Marian Jeżak – hokeista, olimpijczyk;
Andrzej Zabawa – hokeista, olimpijczyk;
Szymon Janiczko – hokeista, olimpijczyk;
Katarzyna Krzeszowska – Miss Polski 2012;
Piotr van der Coghen - polityk, ratownik górski;
Maciej Dutkiewicz - reżyser, scenarzysta;
Teresa Bielińska - aktorka;
Josyf Sembratowycz - biskup greckokatolicki;
Tadeusz Piotr Łomnicki - aktor;
Grażyna Suchocka - aktorka;
Justyna Schneider - aktorka;
Włodzimierz Łoziński (aktor);
Inni
Zbigniew Ziobro
Jan Kiepura
Józef Dietl
Maria Semczyszak – saneczkarka, mistrzyni świata;
Ryszard Pędrak-Janowicz – saneczkarz, olimpijczyk, mistrz świata;
Stefan Csorich – hokeista, olimpijczyk;
Henryk Opilo - parlamentarzysta;
Paweł Zygmunt – łyżwiarz szybki, olimpijczyk;
Marian Steifer – pułkownik dyplomowany Wojska Polskiego, bramkarz Pogoni Lwów;
Petro Murianka - poeta łemkowski;
Józef Edward Stadnicki
Szlaki turystyczne
Hala Łabowska – Runek (1082 m n.p.m.) – Jaworzyna (1114 m n.p.m.) – Krynica – Huzary (864 m n.p.m.) – Mochnaczka Niżna – Hańczowa (Główny Szlak Beskidzki)
Muszyna – Złockie – Jaworzyna (1114 m n.p.m.) – Krynica – Huzary (864 m n.p.m.) – Mochnaczka Niżna – Lackowa – Wysowa-Zdrój
Żegiestów-Zdrój – Pusta Wielka (1061 m n.p.m.) – Runek (1082 m n.p.m.) – Przełęcz Krzyżowa – Krynica – Góra Parkowa (741 m n.p.m.) – Powroźnik – Leluchów
Krynica – G. Krzyżowa (813 m n.p.m.) – Jaworzynka (899 m n.p.m.) – Huzary (864 m n.p.m.) – Góra Parkowa (741 m n.p.m.) – Krynica
Kopiec Pułaskiego (Krynica) – Huzary (864 m n.p.m.) – Tylicz
Współpraca międzynarodowa
Miasta partnerskie:
Amersham
Bardiów
Bad Sooden-Allendorf
Źródło: wikipedia.org
|
