Zręcin – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Chorkówka.
Historia
Najstarsze dokumenty odnotowujące dekanat Zręcin pochodzą z 1227 roku i ukazują miejscowość należącą do opactwa cystersów w Koprzywnicy, ale wcześniej, wedle zapisków proboszcza, w Zręcinie istniała pustelnia Floriano z Italii, który założył wieś, ale uległa ona najazdowi i spłonęła doszczętnie. W 1185 roku komes Mikołaj Bogoria Skotnicki (ok. 1150-1238), fundator klasztoru koprzywnickiego, darował temu opactwu m.in. wieś Wietrzno z przynależnościami w tym prawdopodobnie Zręcin. Niektóre dokumenty wzmiankują, że Bogoriowie byli pierwszymi właścicielami tych ziem. Ówczesny dekanat rozciągał się od miejscowości Biecz i obejmował Jasło, a od południa Duklę. Dokumenty z 1185 roku wymieniają Wietrzno, a z 1227 roku i z 1284 r. Zręcin (Kodeks Małopolski I; 110,123). Już w XIII wieku, powstawały kościoły w Zręcinie nad Jasiołką jako w terenie zaludnionym. Legat papieski, biskup firmański Filip w 1279 r. w Budzie na Węgrzech potwierdził opatowi klasztoru Cystersów w Koprzywnicy prawo do pobierania dziesięciny między innymi ze Zręcina. Tereny te mocno zniszczyły i wyludniły najazdy tatarskie w latach 1259-1260 i 1287-1288. Następnie wieś dostała się w posiadanie rycerskiej rodziny Bogoriów.
Akta Kamery Apostolskiej z 1325 roku zaliczając dekanat dębicki do prepozytury wiślickiej, a dekanaty zręciński (później jasielski), tarnowski, sądecki do archidiakonatu krakowskiego.
Pierwotnie cały obszar późniejszego archidiakonatu podlegał jurysdykcji katedralnego archidiakona krakowskiego i dopiero z chwilą tworzenia archidiakonatów okręgowych, doszło do jego podziału m.in. na archidiakonat krakowski, prepozyturę wiślicką, co stało się zapewne za rządów biskupa Gedki (1166 – 1185).
W 1326 r. Zręcin był siedzibą dekanatu, co świadczy, że ośrodek ten obejmował więcej miejscowości (np. Kołaczyce) i akta wymieniają plebana Pawła ze Zręcina. Do zręcińskiego dekanatu należało wówczas 11 parafii, a m.in. w Załężu, Sławęcinie, Jaśle, Starym i Nowym Sączu, Żmigrodzie, Szebniach, Kołaczycach i w Bieździedzy. Potwierdzają to zachowane wśród danych archidiakonalnych zapisy: Parrochie Cleczice 1326, Lauerntius, plebanus ecclesie Cleczice 1325 i zapisy późniejsze: Rector de Coloczicz 1354, Kolaczyce XV (1354), Petro aduccato de Colaczicze 1358, Colaczyce, oppidium, Kolaczyce. Władze kościelne w 1352 roku podzieliły bardzo rozległy dekanat na dwie części, o wspólnej nazwie; „Zręcin lub Klecie” na część południową i północną. Do części północnej dekanatu należały parafie położone bliżej Kleci, od 1346 roku Klecie miały drugi filialny kościół w Kołaczycach (podległe tutejszemu proboszczowi i zarazem wicedziekanowi).
W 1353 roku wieś została lokowana na prawie magdeburskim przez jej dziedzica Kiecza z Nienaszowa i Czudca. Po nim dziedzicem był Paszko ze Skotnik herbu Bogoria, od którego Cystersi ponownie odkupili Zręcin za 800 grzywien w 1388 roku w obecności królowej Jadwigi, co potwierdził Władysław Jagiełło. Do I rozbioru Polski wieś należała do Bogoriów.
Jan Długosz, pisząc o Kopytowej, zaznaczył również, że za jego czasów miejscowość ta należała do „szlachetnego Barutha i że składa dziesięcinę z łanów kmiecich na rzecz kanonika trzeciej prebendy przy kościele św. Floriana w Krakowie, obsadzanej przez kolegium artistarum.” Prócz tego sołtysi np. Polanki (w 1460 r.) płacili dziesięcinę kościołowi w Zręcinie.
W czerwcu 1624 roku do tej miejscowości dotarł zagon tatarski Kantymira Murzy i tu musiał się wycofać ponosząc klęskę.
Jeszcze w 1632 roku wybierano z Kołaczyc „dziekanię” dla kościoła w Zręcinie, co świadczy o tym, że parafia kołaczycka należała jeszcze wtedy do dekanatu w Zręcinie, który był wtedy znaczącym grodem. Zręcin największym zniszczeniom uległ w marcu 1657 roku, podczas napaści Jerzego II Rakoczego.
Z dokumentów z wizytacji kardynała, ks. Jerzego Radziwiłła herbu Trąby (1556-1600 – późniejszego kardynała) wynika, że pod koniec XVI wieku, działała szkoła parafialna w Zręcinie. Mieściła się ona w budynku krytym słomą i miała swego rektora, który pobierał wynagrodzenie.
W 1770-1772 roku stacjonowała w Zręcinie część chorągwi Konfederatów barskich pułkownika ziemi sanockiej Rudnickiego. W tutejszym kościele składali oni przysięgę na wierność Bogu i Ojczyźnie przed obrazem Chrystusem na Krzyżu. Wg legendy Konfederaci ujrzeli wtedy na obrazie (wiszącym i dziś w kościele) łzy Chrystusa.
W 1772 roku Zręcin znalazł się pod panowaniem Austrii, cesarza Józef II.Po zniesieniu opactwa koprzywnickiego w 1818 roku, wieś i Bóbrkę) nabył w 1819 od rządu austriackiego Rudolf Klobassa-Zrencki pochodzący z Moraw, wyższy urzędnik salinarny w Drohobyczu. W latach 1863-1873 Karol Klobassa-Zrencki utrzymywał szkołę w Zręcinie i wspierał powstanie styczniowe. Wybudował on w 1878 roku wraz Ignacym Łukasiewiczem i Tytusem Trzecieskim jako dar pionierów przemysłu naftowego w Polsce, nowy kościół pw. św. bp. Stanisława w Zręcinie. Autorem projektu był architekt Aleksander Gebauer. Kościół ten stanął na miejscu poprzedniego.
W czasie wojny i bezpośrednio po niej ograbiany z okien, zastawy, obrazów i rozbierany był piękny pałac Klobassów. Jego fundamenty znajdują się obecnie na działce Jabłeckich koło domu pani Ireny Akslar, szkoły podstawowej, Gimnazjum im. Jana Pawła II w Zręcinie i dworku Klobassów (dawn. rządcówka).
Wkraczający żołnierze Wehrmachtu 8 września 1939 r. zastrzelili tu kilkunastoletniego chłopca i kobietę.
W czasie okupacji w Zręcinie działała AK OP-15.
W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego
Ludzie związani ze wsią
Ignacy Łukasiewicz (1822-1882) – właściwie Jan Józef Ignacy Łukasiewicz herbu Łada, na miejscowym cmentarzu znajduje się grób tego wynalazcy lampy naftowej i prekursora przemysłu naftowego
Adam Trybus ps. Gaj, Mścisław, Ogrodnik, Tkacz (1909-1982) – nauczyciel, wykładowca, filolog latynista, ppor. 1936, na Zachodzie por. 1941, cichociemny, kpt. Komendant Inspektoratu Rejonowego AK Łódź XI 1944 – II 1945-Okręg AK Łódź 1942, w konspiracji AK ROAK, mjr rez. (1945), więzień polityczny PRL.
Władysław Poniński (1823-1901) – ur. w Zręcinie, generał-lejtnant wojsk włoskich, adiutant króla włoskiego, autor pamiętników; w rewolucji węgierskiej 1849, dca pułku polskiego ułanów, dca jazdy polskiej pod Temeszwarem (Timişoara); 1860–81 w armii sardyńskiej, gen. od 1862..
Karol Klobassa-Zrencki (1823-1886) – hrabia, wspierający powstania narodowe, fundator kościoła w Zręcinie, współwłaściciel jednej z pierwszych w świecie spółek naftowych, właściciel ok. 1/3 gruntów miejscowości, pałacu, kaplicy, folwarku, oranżerii i wielu innych.
Izydor Wilk (1875-1936) – ludowy poeta, pieśniarz, prozaik, żołnierz, pisał w gazecie Przyjaciel ludu (w 2010 roku doczekał się pomnika).
Konstanty Ciołkosz- autor książek kucharskich, urodził się na Węgrzech jako syn Żyda Imre Mallaha i Kamili de domo Paşa (córki jednej z kochanek Muhammada Alego) , za demokratyczne poglądy polityczne został przesiedlony do Galicji, gdzie zmienił nazwisko na Ciołkosz, spolszczył imię Konstantin na Konstanty, przeszedł na katolicyzm i zatrudnił się u Klobassów.
Kacper Ciołkosz – polityk, działacz Polskiej Partii Socjalistycznej, nauczyciel oraz aktywista społeczny, zamordowany w niemieckim obozie koncentracyjnym, był synem Konstantego Ciołkosza de domo Mallah.
Stanisław Dynowski (1793- ?) hrabia herbu Doliwa, posiadacz ok. 1/3 gruntów miejscowości, folwarku i modrzewiowego dworu, mąż hrabianki Katarzyny Teklii Łubieńskiej herbu Pomian.
Napoleon Bobrowski (1805-1881) – właściwie Napoleon Gerwazy Protazy hrabia Bobrowski herbu Bobrowski Hrabia (odmiany herbu Jastrzębiec), właściciel modrzewiowego dworu i małego folwarku, który wykupił i uświetnił jego zięć Klobassa.
Karol Krzanowski (1847-1905)- właściwie Karol Nestor Krzanowski herbu Lubicz, ziemianin, działacz, właściciel ok 1/3 gruntów miejscowości, małego folwarku i drewnianego dworku (został zastąpiony murowanym dzięki jego synowi, Leonowi Gratusowi), mąż Marianny z Kłosowiczów.
Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Zr%C4%99cin
|
